Geschiedenis spoorwegen in en om Roosendaal

Niets uit deze website mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt, door middel van kopie, op digitale of welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van auteur en/of webmaster.

De (polygonale) locomotievenloods te Weert

Omdat de 'polygonale' of 'ronde' locomotievenloods in Roosendaal al in 1961 werd afgebroken, loont het de moeite eens te gaan kijken of er in Nederland soortgelijke loodsen in een vakwerkconstructie van steen, ijzeren spanten en glas hebben gestaan. Alleen in Weert bleef nog lang zo'n locomotievenloods in gebruik voor andere doeleinden.

Uit het verleden van de loods in Weert zijn slechts weinig foto's bekend. Alleen als er op de sportvelden ten zuiden van het gebouw een manifestatie of een voetbalwedstrijd belangstelling kreeg van een persfotograaf, dan gebeurde het wel eens dat de loods op de achtergrond in beeld kwam. De schoorsteen was bedoeld om de in de loods uitgestoten rook van de stoomlocomotieven centraal af te voeren. Andere loodsen van hetzelfde type hadden minimaal twee rookpijpen per locomotief op het dak. Foto uit circa 1915.

In het wekelijks verschijnende tijdschrift 'Ons Zuiden' verscheen op 5 januari 1934 nog een winters plaatje van een voetbalwedstrijd.

Gezicht vanuit het westen op het tractiedepot Weert, kort na de oplevering. Van links naar rechts: de opslagplaats voor steenkolen en briketten, de dienstlokalen, de houten loods voor de opslag van takkenbossen (aanmaakhout voor locomotieven), de vijfsporige locomotievenloods met schoorsteen en uiterst rechts op de voorgrond het waterreservoirgebouw. Het complex is nog schoon en niet in gebruik genomen. Zie ook tekening verderop.

Gezicht op het interieur vanuit de zuidoostzijde van de locomotievenloods. Rechtsboven zijn de installaties te zien, waarin de rook van de locomotieven naar buiten wordt geleid via de natuurlijke trek van de hoge schoorsteen. De loods was niet zo heel lang in gebruik, namelijk in de jaren 1914-1935 en 1941-1948. Het aantal vanuit Weert in dienst zijnde stoomlocomotieven schommelde tusssen vijf en dertien.

In totaal werden er vijf representanten van dit type locomotievenloods in Nederland gebouwd naar ontwerp van architect G.W. van Heukelom. Dat waren: 1906 - Baarle Nassau (grens), 6 vakken met een spoor + 1 vak met dienstlokalen (links), gesloopt omstreeks 1940. 1907 - Roosendaal, 8 vakken met een spoor + 1 vak met dienstlokalen (rechts), gesloopt in 1961. 1914 - Weert, 5 vakken met een spoor + aanbouw met dienstlokalen (links), gesloopt circa 1993. 1924 - Susteren, 4 vakken met een spoor + aanbouw met dienstlokalen (links), gesloopt in 1961. 1914 - Eindhoven, 9 vakken met een spoor + 1 vak met dienstlokalen, in 1923 uitgebreid tot 20 vakken met een spoor, gesloopt circa 1955. De spanten zijn echter hergebruikt in de toen nieuw gebouwde en nog steeds bestaande 'lijnwerkplaats' van NS. De loodsen hadden elk een diepte van 22 meter, zodat er plaats was voor het dagelijks onderhoud, het wekelijkse ketelwassen en kleine herstellingen van kleine tot hele grote locomotieven van de toenmalige 'Maatschappij tot Exploitatie van Staatsspoorwegen' (SS), later opgegaan in 'Nederlandsche Spoorwegen' (NS). Foto van 12 mei 1988.

Volgens de tabel varieerde het aantal sporen in de vijf loodsen van 4 t/m 20, zodat Weert, Susteren en Baarle-Nassau een kleine loods hadden, Roosendaal een wat grotere en Eindhoven tenslotte een zeer grote loods. Slechts die in Weert haalde de tijd, waarin Monumentenzorg en andere organisaties oog begonnen te krijgen voor het behoud van gebouwen van na 1900. Helaas heeft dat niet mogen helpen om ook de laatst overgebleven loods van dit type in Weert te behouden. Foto van 12 mei 1988.

De loods werd in 1993 alsnog afgebroken, ondanks het feit dat de 'Stichting tot behoud van bedrijf en techniek in het zuiden van Nederland' in april 1992 een dringende oproep deed om hem op de Rijksmonumentenlijst te plaatsen. De gemeente Weert drong er toen ook bij de NS op aan om de loods niet te slopen, want het gebouw vormde een wezenlijk onderdeel van het oorspronkelijke spoorwegemplacement in Weert. Foto van 12 mei 1988.

Gezicht vanuit het oosten op het tractiedepot Weert, kort na oplevering. Van links naar rechts: de woning met bergplaats voor de depotchef en een gedeelte van de locomotievenloods en dienstlokalen (met daarboven een stukje van het waterreservoirgebouw). Het complex is nog schoon en niet in gebruik genomen. Zie ook onderstaande tekening.

Tekening uit circa 1980, verklaring cijfers: 1 = locomotievenloods, 2 = dienstlokalen en werkplaats, 3 = woning depotchef met ten zuidwesten ervan bergplaats, 4 = dienstgebouw, 5 = voetbalvelden, 6 = tennisvelden, 7 = sportkantine, 8 = loodsje op sportterrein. (Alleen 1 t/m 4 behoorden tot de SS, later NS.)

Kijkend in oostelijke richting op het hooggelegen perron van Weert was links (en nu ook nog) het stadje te zien en rechts in de verte het tractiedepot.

De locomotievenloods werd in 1913 gebouwd in het kader van de aanleg van het 'hoogspoor' in Weert, in aansluiting op een nieuwe hooggelegen brug over de Zuid-Willemsvaart en de nieuwe spoorwegverbinding tussen Eindhoven en Weert. Volgens 'Stichting tot behoud van bedrijf en techniek in het zuiden van Nederland' en andere belangstellenden was de ‘polygonale loods’ een uniek bouwwerk. Het gebouw, opgetrokken met vakwerkkniespanten, was inmiddels de laatste representant van dit type in Nederland, naar ontwerp van architect G.W. van Heukelom. Foto van 12 mei 1988.

De loods was overigens al lang, voordat de elektrificatie van de lijn Eindhoven - Weert - Roermond per 15 mei 1949 een feit was, als zodanig buiten gebruik geraakt en kende daarna verschillende bestemmingen. Van de 74 locomotievenloodsen in Nederland in 1921 waren er in 1940 overigens nog maar 21 in gebruik gebleven, zo snel was het 'ontstomen' van het spoorwegnet en het sluiten van allerlei lijnen in de jaren dertig al gegaan. Foto van 24 augustus 1975.

Sinds 1967 was het gebouw in gebruik als regionaal oefencentrum van de Bedrijfszelfbescherming (Bzb) van de NS, waarvoor het toen voor fl. 8075,-- werd aangepast. Het portiersgebouw in de buurt en de schoorsteen achter de loods werden vervolgens in 1968 voor fl. 6475,-- gesloopt door Aannemers- en Handelsbedrijf P.G. Vissers te Oosterhout. Foto van 24 augustus 1975.

Helaas bleef het obligate onderhoud steeds achterwege, terwijl het buiten de kom van de gemeente liggende gebouw regelmatig geteisterd werd door vandalen, zodat het gebouw in de loop der jaren ernstig in verval raakte. Foto van 12 mei 1988.

Met de plaatsing van het gebouw op de Rijksmonumentenlijst wilde de 'Stichting tot behoud van bedrijf en techniek in het zuiden van Nederland' sloop voorkomen. De oproep was echter tevergeefs: In 1993 verdween een uniek en beeldbepalend gebouw, dat ook vertegenwoordigers had gekend in Baarle Nassau, Roosendaal, Susteren en Eindhoven. De kosten voor de instandhouding van de locomotievenloods vond de NS echter te hoog, terwijl er geen emplooi meer voor was. Foto van 12 mei 1988.

Een beeld van de westzijde van het complex, 24 augustus 1975.

Nogmaals een beeld van de westzijde van het complex, 24 augustus 1975.

Een beeld van de noordzijde van het complex met woning voor de toenmalige depotchef, 24 augustus 1975.

Nogmaals een beeld van de noordzijde van het complex met woning voor de toenmalige depotchef, 12 mei 1988.

Tenslotte een beeld van de oostzijde van de polygonale locomotievenloods, 12 mei 1988. De achtergevel van de loods in Weert was identiek aan die in Roosendaal. Zowel voor- als achtergevel knikten bij elke spant iets naar binnen, vandaar ook de juiste benaming 'polygonale loods' in plaats van het niet juiste 'ronde loods'. Foto van 12 mei 1988.